Brain Facts:వాసనల రహస్యం.. గతాన్ని క్షణంలో గుర్తుచేసే శక్తి వీటికి ఎలా వస్తుంది?

వాసన అనేది కేవలం ఒక అనుభవం కాదు. అది గతం వైపు తీసుకెళ్లే ఒక రహదారి. మనం చూసే దృశ్యాలు, వినే శబ్దాలు ప్రపంచాన్ని అర్థం చేసుకోవడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించినా, చాలా చిన్న వాసన కూడా మనల్ని గతం వైపు తీసుకెళ్ళగలదు. వాసనలకు మాత్రమే చాలా కాలం మర్చిపోయిన జ్ఞాపకాలను స్పష్టంగా, కచ్చితంగా గుర్తుచేసే అద్భుతమైన శక్తి ఉంటుంది. దీనికి కారణం మన వాసన వ్యవస్థకు, మెదడులోని జ్ఞాపక కేంద్రాలకు మధ్య ఉన్న ప్రత్యేక అనుబంధం.

కేరళలోని కేఐఎంఎస్‌హెల్త్ ఆసుపత్రిలో న్యూరాలజీ సీనియర్ కన్సల్టెంట్ అయిన డాక్టర్ శ్యామ్ లాల్ ఎస్. ఈ విషయంపై పూర్తి వివరాలు పంచుకున్నారు.

వాసన ఒక ప్రత్యేక మార్గం

మనం ఒక వాసన పీల్చినప్పుడు, వాసన అణువులు ముక్కులోని వాసన గ్రాహకాలకు చేరుకుంటాయి. ఈ సంకేతాలు నేరుగా వాసన బల్బుకు పంపబడతాయి. ఇది మన మెదడులోని అమిగ్డలా, హిప్పోకాంపస్ ప్రాంతాలకు దగ్గరగా ఉంటుంది. ఈ రెండు ప్రాంతాలు జ్ఞాపకాలు, భావోద్వేగాలను నియంత్రించడంలో ముఖ్య పాత్ర పోషిస్తాయి. ఈ మార్గం ప్రత్యేకమైనది. ఎందుకంటే మనం చూసే లేదా వినే ఇతర సంకేతాలు మెదడుకు చేరే ముందు మధ్యలో ఉండే “థలామస్” అనే భాగాన్ని దాటాల్సి ఉంటుంది. కానీ వాసనకు ఈ వ్యవస్థ అవసరం లేదు. ఇది నేరుగా మెదడులోని కేంద్రాలకు వెళ్లి భావోద్వేగ, జ్ఞాపకాలను ప్రేరేపిస్తుంది.

వాసనలతో జ్ఞాపకాల భావోద్వేగ బంధం

వాసన వ్యవస్థ అమిగ్డలాకు దగ్గరగా అనుసంధానం కావడంతో, వాసనలు కేవలం జ్ఞాపకాలను మాత్రమే కాదు, వాటితో ముడిపడిన భావోద్వేగాలను కూడా ప్రేరేపిస్తాయి. ఉదాహరణకు, మల్లెపూల వాసన మన చిన్ననాటి జ్ఞాపకాలను గుర్తుచేసి, వెచ్చదనం, ఆనందం లాంటి అనుభూతిని ఇస్తుంది. ఫ్రెంచ్ రచయిత మార్సెల్ ప్రౌస్ట్‌ పేరు మీద దీనిని “ప్రౌస్టియన్ ఎఫెక్ట్” అని పిలుస్తారు. ఈ రకమైన జ్ఞాపకాలు సుదీర్ఘ కాలం మన మనసులో నిక్షిప్తమై ఉంటాయి.

మర్చిపోయిన జ్ఞాపకాలు తిరిగి ఎలా వస్తాయి?

అన్ని జ్ఞాపకాలు సులభంగా తిరిగి గుర్తుకు రావు. చాలా జ్ఞాపకాలు దీర్ఘకాలిక జ్ఞాపకాల కేంద్రంలో నిలిచిపోతాయి, కానీ వాటిని మనం మర్చిపోతాం. వాసనలు ఒక శక్తివంతమైన సంకేతంగా పనిచేసి, ఈ దాగి ఉన్న జ్ఞాపకాలను తిరిగి మేల్కొలుపుతాయి. మనం చూసే లేదా వినే సంకేతాలు కేవలం పాక్షికంగా మాత్రమే జ్ఞాపకాలను గుర్తుచేస్తే, వాసనలు చాలా స్పష్టంగా, సజీవంగా వాటిని గుర్తుకు తెస్తాయి. హిప్పోకాంపస్, వాసనల సంకేతాలతో కలిసి పనిచేయడం వల్ల ఈ ప్రక్రియ సాధ్యమవుతుంది.

ఒక ప్రాణరక్షణ వ్యవస్థ?

పరిణామ క్రమం ప్రకారం, వాసన, జ్ఞాపకాల మధ్య ఈ బలమైన అనుబంధం మానవుల మనుగడకు చాలా ముఖ్యమైనది. ఆదిమ మానవులు ఆహారం, మాంసాహార జంతువులు, విషపూరిత మొక్కలు, సురక్షితమైన ప్రదేశాలను గుర్తించడానికి వాసనపై ఎక్కువగా ఆధారపడ్డారు. పాడైపోయిన మాంసం, విషపూరిత మొక్కల వాసన, లేదా సురక్షితమైన ప్రదేశం వాసన గుర్తుంచుకోవడం వారికి జీవితానికి, మరణానికి మధ్య తేడాను చూపింది. ఈ వ్యవస్థ నేటికీ అలాగే ఉంది.

ఆధునిక ప్రభావాలు

వాసన, జ్ఞాపకాల మధ్య ఈ అనుబంధం నేటికీ చాలా ఆసక్తిని కలిగిస్తుంది. డెమెన్షియా లేదా అల్జీమర్స్ ఉన్న రోగులకు తెలిసిన వాసనలు పీల్చడం వల్ల కొన్నిసార్లు వారి వ్యక్తిగత జ్ఞాపకాలు తిరిగి వస్తాయి, వారి మానసిక స్థితి కూడా మెరుగుపడుతుంది. అదేవిధంగా, ఆందోళన తగ్గించడానికి, నిద్ర మెరుగుపరచడానికి, మంచి మానసిక స్థితిని సృష్టించడానికి కూడా అరోమాథెరపీని ఉపయోగిస్తున్నారు.