Budget: 2024 బడ్జెట్‌కు ముందు చర్చలు ఏమిటి? వరుసగా ఐదుసార్లు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన మంత్రుల్లో ‘నిర్మలమ్మ’
బడ్జెట్ ప్రక్రియలో చివరి దశ పార్లమెంటుకు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టడం. బడ్జెట్ సెషన్ మొదటి రోజు ఆర్థిక మంత్రి సమగ్ర ప్రజెంటేషన్‌ను అందజేస్తారు. బడ్జెట్ సమర్పణ అనంతరం పార్లమెంట్‌ ఉభయ సభల్లో బడ్జెట్ పరిశీలన, చర్చ జరుగుతుంది. ఉభయ సభల నుండి ఆమోదం పొందిన తర్వాత, బడ్జెట్ అధికారిక ఆమోదం కోసం రాష్ట్రపతికి పంపిస్తారు. 2016 కి ముందు..
ఇక బడ్జెట్ సమావేశాలకు సమయం ఇంకా నెల రోజులకుపైగా సమయం ఉంది. వచ్చే ఏడాది పార్లమెంట్‌లో బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టనున్నారు మంత్రి నిర్మలాసీతారామన్‌. అయితే బడ్జెట్‌కు కొన్ని నెలల ముందు నుంచే చర్చలు ప్రారంభం అవుతాయి. ఏ వర్గానికి ఎంత బడ్జెట్ కేటాయించాలన్న దానిపై మంత్రులతో పాటు అధికారులు సైతం నిమగ్నమై ఉంటారు. అయితే ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 2019 నుంచి వరుసగా ఆరవ బడ్జెట్‌ను వచ్చే ఏడాది ఫిబ్రవరి 1వ తేదీన సమర్పించబోతున్నారు. ఐదు సార్లు వరుసగా కేంద్ర బడ్జెట్‌లను అందించిన ఆర్థిక మంత్రుల జాబితాలో నిర్మలమ్మ కూడా చేరిపోయారు. ఈ విశిష్ట సమూహంలో మొరార్జీ దేశాయ్, మన్మోహన్ సింగ్, పి చిదంబరం, యశ్వంత్ సిన్హా, అరుణ్ జైట్లీ వంటి ప్రముఖులు ఉన్నారు. వచ్చే ఏడాది ప్రారంభంలో లోక్‌సభ ఎన్నికలు జరగనున్నందున ఇది మధ్యంతర బడ్జెట్‌గా పరిగణిస్తారు. బడ్జెట్ తయారీ ప్రక్రియ సాధారణంగా సెప్టెంబర్‌లో ప్రారంభమవుతుంది. బడ్జెట్‌ను రూపొందించడం అనేది అనేక దశలు, సంప్రదింపులను కలిగి ఉండి సమయం తీసుకునే ప్రక్రియ ఇది.
బడ్జెట్‌ను రూపొందించే క్లిష్టమైన ప్రక్రియ గురించి మీరు ఎప్పుడైనా ఆలోచించారా? అనేక ఆర్థిక ప్రతిపాదనలను కలిగి ఉంటుంది. బడ్జెట్‌ను తయారు చేయడం చాలా క్లిష్టంగా ఉంటుంది. అన్ని వర్గాల వారికి సమానమైన బడ్జెట్‌ను రూపొందించాల్సి ఉంటుంది. భారతదేశంలోని కేంద్ర బడ్జెట్ కొద్ది రోజుల్లో ఫలించేది కాదు. ఇది తుది డ్రాఫ్ట్‌లో ముగియడానికి కొన్ని నెలల పాటు ఖచ్చితమైన ప్రణాళిక, సంప్రదింపులు, సంకలన ప్రయత్నాలను కలిగి ఉంటుంది. కేంద్ర బడ్జెట్‌ను రూపొందించడానికి ప్రభుత్వంలో ఎలాంటి ప్రయత్నాలు జరుగుతాయో తెలుసుకుందాం.
సర్క్యులర్ జారీ:
బడ్జెట్‌ను జారీ చేయడం అనేది ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖలోని ఆర్థిక వ్యవహారాల శాఖ బడ్జెట్ విభాగం ఈ ప్రక్రియకు నాయకత్వం వహించడంతో పాటు వివిధ ప్రభుత్వ సంస్థలతో కూడిన సహకార ప్రయత్నం. రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలు, కేంద్ర మంత్రిత్వ శాఖలు, రక్షణ దళాలు, ప్రభుత్వ విభాగాలు, స్వయంప్రతిపత్త సంస్థలతో సహా అనేక రకాల సంస్థలకు ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ బడ్జెట్ సంబంధిత సర్క్యులర్‌లను జారీ చేస్తుంది. రాబోయే సంవత్సరానికి అంచనాలను సిద్ధం చేయమని కోరింది.
ఈ సంస్థలు గత సంవత్సరం నుంచి సవరించిన అంచనాలను అందించడంతో పాటు వారి రాబోయే సంవత్సరం ఖర్చు, రాబడి కోసం ఆర్థిక అంచనాలను సిద్ధం చేయడం ద్వారా బడ్జెట్ ప్రక్రియలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. ప్రొజెక్షన్‌లను అందించడంతో పాటు, మంత్రిత్వ శాఖలు గత సంవత్సరం వారి ఆదాయాలు, ఖర్చులపై సమగ్ర సమాచారాన్ని కూడా అందజేస్తాయి.
సమగ్ర సమీక్ష:
రెవెన్యూ కార్యదర్శికి ప్రతిపాదనలు అందిన తర్వాత అత్యున్నత స్థాయి ప్రభుత్వ అధికారులు సమగ్ర సమీక్ష నిర్వహిస్తారు. ఖర్చుల శాఖ, వివిధ మంత్రిత్వ శాఖలు ప్రతిపాదనల అన్ని కోణాలను నిశితంగా పరిశీలించడానికి విస్తృతమైన సంప్రదింపులలో పాల్గొంటాయి. డేటా ఆమోదం పొందిన తర్వాత, అది ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖకు పంపిస్తారు. ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ సమగ్ర బడ్జెట్ లోటును నిర్ధారించడానికి రాబడి, వ్యయాల అంచనాలను పోల్చి డేటా సమగ్ర విశ్లేషణను నిర్వహిస్తుంది. తదనంతరం లోటును పరిష్కరించడానికి అవసరమైన అత్యంత అనుకూలమైన స్థాయి రుణాలను నిర్ణయించడానికి ప్రభుత్వం ప్రధాన ఆర్థిక సలహాదారుతో నిమగ్నమై ఉంటుంది.
ఆదాయ పంపిణీ
అన్ని అంశాలపై సమీక్షించిన తర్వాత ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ వివిధ శాఖలకు రాబోయే ఖర్చుల కోసం ఆదాయ పంపిణీకి సంబంధించి నిర్ణయాలు తీసుకుంటుంది. నిధుల కేటాయింపుకు సంబంధించి ఏవైనా వివాదాలు తలెత్తితే, ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ ముందుకు వెళ్లే ముందు కేంద్ర మంత్రివర్గం లేదా ప్రధానమంత్రి నుంచి ఇన్‌పుట్‌ను కోరుతుంది.
బడ్జెట్‌కు ముందు చర్చలు:
నిధుల కేటాయింపు తర్వాత ఆర్థిక మంత్రి వివిధ వాటాదారులతో వారి ప్రతిపాదనలు, అవసరాలపై అంతర్దృష్టిని పొందడానికి ముందస్తు బడ్జెట్ చర్చల్లో పాల్గొంటారు. ఈ వాటాదారులు రాష్ట్ర ప్రతినిధులు, బ్యాంకర్లు, వ్యవసాయదారులు, ఆర్థికవేత్తలు, ట్రేడ్ యూనియన్‌లను కలిగి ఉంటారు. మంత్రిత్వ శాఖ రూపొందించిన షెడ్యూల్ ప్రకారం ఈ సంవత్సరం మంత్రిత్వ శాఖలతో ప్రీ-బడ్జెట్ సంప్రదింపులు అక్టోబర్ 10న ప్రారంభమై నవంబర్ 14 వరకు కొనసాగాయి. ప్రీ-బడ్జెట్ చర్చలను ముగించిన తర్వాత ఆర్థిక మంత్రి, ప్రధానమంత్రితో విస్తృతమైన సంప్రదింపుల తర్వాత వివిధ వాటాదారుల డిమాండ్లపై అంతిమ నిర్ణయం తీసుకుంటారు.
‘హల్వా’ వేడుక
కేంద్ర బడ్జెట్ రూపకల్పన ముగింపు దశకు గుర్తుగా, ప్రభుత్వం ‘హల్వా’ వేడుకను వార్షిక సంప్రదాయాన్ని పాటిస్తుంది. ప్రతి బడ్జెట్ సమావేశాలకు ముందు హల్వా వేడుక జరుపుకోవడం ఆనవాయితీగా వస్తోంది. ఈ కార్యక్రమం తర్వాత బడ్జెట్ పత్రాల ముద్రణ ప్రారంభం అవుతుంది. ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖలోని మొత్తం సిబ్బంది ‘హల్వా’ పంపిణీలో పాల్గొంటారు. బడ్జెట్ వివరాల గోప్యతను నిర్ధారించడానికి, బడ్జెట్ తయారీ ప్రక్రియలో నిమగ్నమైన అధికారులకు ఏకాంత కాలం ఉంటుంది. నార్త్ బ్లాక్‌లో ఉన్న బడ్జెట్ ప్రెస్, కేంద్ర బడ్జెట్ సమర్పణకు దారితీసే కాలంలో ఈ అధికారులు, సిబ్బందికి నివాసంగా పనిచేస్తుంది. కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి అధికారికంగా బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన తర్వాతే వారు నార్త్ బ్లాక్ నుంచి బయటకు వస్తారు.
బడ్జెట్ ప్రక్రియలో చివరి దశ పార్లమెంటుకు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టడం. బడ్జెట్ సెషన్ మొదటి రోజు ఆర్థిక మంత్రి సమగ్ర ప్రజెంటేషన్‌ను అందజేస్తారు. బడ్జెట్ సమర్పణ అనంతరం పార్లమెంట్‌ ఉభయ సభల్లో బడ్జెట్ పరిశీలన, చర్చ జరుగుతుంది. ఉభయ సభల నుండి ఆమోదం పొందిన తర్వాత, బడ్జెట్ అధికారిక ఆమోదం కోసం రాష్ట్రపతికి పంపిస్తారు. 2016 కి ముందు ఇది సాంప్రదాయకంగా ఫిబ్రవరి చివరి రోజున ప్రదర్శించారు. అయితే, 2017 నుండి ప్రతి సంవత్సరం ఫిబ్రవరి 1 న బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు.
కేంద్ర బడ్జెట్ 2021లో ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ మొదటిసారిగా పేపర్‌లెస్ ఫార్మాట్‌ను ప్రవేశపెట్టినప్పుడు చెప్పుకోదగ్గ మార్పు జరిగింది. ఆమె టాబ్లెట్‌ను ఉపయోగించి బడ్జెట్‌ను అందించడం ద్వారా ఆధునిక సాంకేతికతను స్వీకరించింది. బంగారు జాతీయ చిహ్నంతో అలంకరించిన ఎరుపు రంగు కవర్‌లో ఉన్న టాబ్లెట్‌ను ఆర్థిక మంత్రి పార్లమెంట్‌లోకి వెళ్తారు.
మరిన్ని బిజినెస్ వార్తల కోసం ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి