‘ మహారాష్ట్రలో రాష్ట్రపతి పాలన ‘ న్యాయ సమ్మతమేనా ?

మహారాష్ట్రలో రాష్ట్రపతి పాలన విధించాలంటూ ఆ రాష్ట్ర గవర్నర్ భగత్ సింగ్ కోష్యారీ కేంద్రానికి సిఫారసు చేయడం, దాన్ని రాష్ట్రపతి రామ్ నాథ్ కోవింద్ కేంద్ర మంత్రివర్గ సలహాపై ఆమోదించడం జరిగిపోయాయి.( రాజ్యాంగం లోని 356 (1) అధికరణం కింద ఈ చర్య తీసుకోవాలని గవర్నర్ కోరారు). అయితే ఇది న్యాయ సమ్మతమా, కాదా అన్న దానిపై నిపుణులు తర్జనభర్జన పడుతున్నారు. గవర్నర్ తనకు అందిన ‘ ఆబ్జెక్టివ్ మెటీరియల్ ‘ (ఎలాంటి అనుమానాస్పదరహిత మైన నివేదిక) ఆధారంగా ఈ సిఫారసు చేశారని, ఈ అధికరణం ప్రకారమే ఆయన నిర్ణయం తీసుకున్నారని తెలుస్తోంది. అంతే తప్ప, ఏదైనా రాజకీయ ఉద్దేశంతోనో, ఆషామాషీగానో తీసుకున్నది కాదని. 1994 లో ఎస్. ఆర్. బొమ్మై కేసులో సుప్రీంకోర్టు ఇఛ్చిన తీర్పును ఇందుకు ఉదాహరణగా తీసుకోవచ్ఛునని అంటున్నారు.

నాడు బొమ్మై కేసులో ఈ ఆర్టికల్ ను దుర్వినియోగం చేయరాదని, ఒక రాష్ట్రంలో కేంద్ర పాలన విధింపునకు రాజకీయ ఉద్దేశంతో, లేక ‘ ఫ్యాన్సీ ‘ (మరోరకమైన) కారణమో ప్రాతిపదిక కాజాలదని 9 మంది న్యాయమూర్తులతో కూడిన రాజ్యాంగ ధర్మాసనం స్పష్టమైన తీర్పునిచ్చింది. ఈ అధికరణ వినియోగం, దుర్వినియోగంపై ఆ బెంచ్ విస్తృత అధ్యయనం చేసింది.

ఒక గవర్నర్ పంపిన సిఫారసు లేదా నివేదిక వ్యక్తిగతమైన ఉద్దేశమో, కోరికో లేదా అభిప్రాయమో కాదు.. అది తన ముందు సమర్పించిన ఆధారాల ప్రాతిపదికపై చట్టబధ్ధమైనదేనని రాష్ట్రపతి నిర్ధారణకు రావాల్సి ఉంటుంది ‘ అని కోర్టు పేర్కొంది. ఈ విధమైన ‘ మెటీరియల్ ‘ గవర్నర్ లేదా ఇతర మార్గాల ద్వారా రాష్ట్రపతికి పంపిన నివేదికలో లభ్యం కావచ్ఛునని కోర్టు అభిప్రాయపడింది. అలాంటి సమాచారం విశ్వసనీయమైనదని రాష్ట్రపతి సంతృప్తి చెందాల్సి ఉంటుందని, అలాగే ఆ సమాచారం అనుమానరహితమైనదేనని నిర్ధారణకు రావాల్సి ఉంటుందని వివరించింది.

రాజ్యాంగ నిపుణులు 356(1) అధికరణం గురించి ప్రత్యేకంగా పేర్కొన్నారు. కేంద్రంలోని రాజకీయ పార్టీలు ఫెడరలిజాన్ని అణగదొక్కడానికి యత్నిస్తే ఈ అధికరణం అడ్డుకుంటుంది. అని న్యాయస్థానం పేర్కొంది. సరైన ఆధారాలు లేని సమాచారం ఉన్నప్పుడు ఒక రాష్ట్రంలో రాష్ట్రపతి పాలన విధింపును ఎవరైనా సవాలు చేయవచ్చునని.. అలాగే ఆ రాష్ట్రంలోని రాజకీయ పరిస్థితి పట్ల రాష్ట్రపతి కూడా నిర్దిష్టమైన అభిప్రాయానికి వఛ్చి ఉండాలని ఆ బెంచ్ వివరించింది. సంబంధిత అధికరణం కింద రాష్ట్రపతి పాలన విధించాలని మంత్రి మండలి సిఫారసు చేస్తే ఆర్టికల్ 74 (1) ప్రకారం రాష్ట్రపతి ఆ మేరకు నిర్ణయం తీసుకుని ఆమోదించాల్సి ఉంటుందని స్పష్టం చేసింది.